„Guðrún hét kona
og var Þórðardóttir. Hún bjó á þeim bæ er heitir í Arnarnesi út á strönd frá
Svarfaðardal. Hún var kvenna vænst og kurteisust. Hún átti þar bæði land og bú.
Hún var ung kona og hafði tekið við föðurleifð sinni.“
Þannig segir frá í
upphafi 101. kafla Sturlunga sögu (útgáfu Svarts á hvítu 1988), í Guðmundar
sögu dýra. Ekki verður annað sagt en að klausa þessi sé mjög athyglisverð. Guðrún
var sem sé ung kona, sem átti bæði jörð og bú sem hún hafði erft eftir föður
sinn og rak búið sjálf.
Skömmu síðar
segir í sögunni frá annarri konu, Þorgerði Þorgeirsdóttur á Brattavelli á Árskógsströnd.
Þorgerður átti einnig landið sem hún bjó á, Brattavelli. Hún var móðir eiginkonu
Helga prests í Stærra-Árskógi, sem hét Þórdís. Brattavöllur eða Brattavellir var
ekki stór jörð, 20 hundruð að mati skv. jarðabókum frá síðari hluta 17. aldar,
en telst 24 hundruð í Jarðabók Árna og Páls.
Arnarnes var
stærri jörð, 33 hundruð og 40 álnir samkvæmt Jarðabókinni áðurnefndu, og þar
eru sagnir um að hafi verið bænhús. Þangað lágu á miðöldum einhverjar jarðir til
sóknar að því er virðist. Hvorug jörðin var hins vegar neitt höfuðból. Þetta
voru báðar tiltölulega venjulegar jarðir af meðalstærð.
Guðrún á
Arnarnesi var sem sagt góður kvenkostur, enda leið ekki á löngu þar til karlmenn
komu til sögunnar. Fyrst greinir frá því að Símon Þorvarðsson, sem kallaður var
kamphundur, bað Guðrúnar. Símoni er þannig lýst að hann hafi verið vinsæll maður.
Jafnræði hafi þótt í hjónabandinu, þ.e. þau Guðrún og Símon höfðu svipaða þjóðfélagsstöðu
að mati þeirra sem segja söguna eða eru heimildarmenn hennar. Guðrún sagði já og
Símon flutti heim til hennar í Arnarnes.
Adam var þó ekki
lengi í Paradís, því samkomulagið fór strax að versna og fljótlega fór Guðrún
að flýja heimilið öðru hverju, en kom heim á milli. Skyldi Símon hafa beitt
hana ofbeldi? Það er ekki víst, en annað eins þekkist úr Íslendingasögum, samanber
kinnhest Gunnars á Hlíðarenda. Þó lagaðist sambúðin og segir sagan að þau hafi
verið saman tvo vetur. Síðari veturinn hafi sambúðin gengið betur.
Því miður lauk hjónabandinu
skyndilega og vofeiflega. Þegar kom fram á föstu síðari veturinn skorti
föstumat og lagði Guðrún til að Símon maður hennar færi út á Siglunes til að
sækja föstumat, en þar bjó faðir hans og þar var gnægð matar. Símon fór á bát út
eftir firði, en báturinn sigldi á stein, brotnaði, og Símon fórst með tveimur húskörlum
sínum. Guðrún var orðin ekkja.
Ekki leið á löngu
þar til vonbiðlar gáfu sig fram, og sama sumar bað Guðrúnar maður sá er Hrafn hét
og var Brandsson. Hann var vestan úr Skagafirði „úr sveit Gríms Snorrasonar“,
og hafði Grímur hlutast til um bónorðið. „En Þorvarður Þorgeirsson var að umsjá
með henni og færðu þeir mágar þau mál saman að Guðrún var föstnuð Hrafni.“ Guðrún
virðist sem sagt ekki hafa haft mikið að segja um ráðahaginn, heldur hafi forráðamaður
hennar úr hópi karla, Þorvarður Þorgeirsson, ráðið öllu um hann.
Sagt er í sögunni
að brúðkaupsveislan hafi staðið á Hofi, þar sem Grímur átti heima, og að Guðrún
hafi „hlaupið úr hvílu hina fyrstu nótt er Hrafn var innar leiddur.“ Þau fóru
til Arnarness til „bús síns“. Hrafn tók við stjórn búsins. Guðrún var ekki ánægð
með sambúðina, og um sumarið fór hún vestur til Hofs í Skagafirði (væntanlega Hofs
á Höfðaströnd) og leitaði skjóls hjá Grími sveitarstjóra Hrafns. Grímur tók
henni vel og var hún þar um hríð.
Síðan segir í
sögunni: „Þá varð hún þess vör að Grímur ætlaði til skips í Eyjafjörð með hana.
Hún vildi það eigi. Þá hljóp hún á brott á launog varð eftir fararskjóti hennar.
Hún nam eigi fyrr staðar en hún kom út á Siglunes til Þorvarðs kamphunds (föður
Símonar, fyrri manns hennar), kom þar grátandi og kvaðst þar unna hvívetna af Símoni.
Þorvarður tók við henni og var hún þar lengi.“
Í næsta pistli
heldur áfram að segja frá örlögum Guðrúnar á Arnarnesi. Ekki verður annað sagt
en saga hennar sé athyglisverð og gefi til kynna ýmislegt um stöðu kvenna sem
voru sjálfseignarbændur á miðöldum.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli