Guðmundar sögu
dýra lýkur með því að Guðmundur dýri gefur upp mannaforráð, flytur frá Bakka í
Öxnadal, höfuðbóli sínu og gengur í klaustur í Þingeyraklaustri. Hann hafði þá
lengi reynt að ná völdum um allan Eyjafjörð og hafði stuðning ýmissa
héraðsmanna, sérstaklega Svarfdæla. Andstæðingar Guðmundar höfðu stuðningsmenn suður
á Rangárvöllum og gátu leitað þangað ef í nauðir rak. Guðmundur dýri hafði hins
vegar stuðning Ásbirninga í Skagafirði og kom Kolbeinn Tumason til liðs við
hann oftar en einu sinni.
Helstu
andstæðingar Guðmundar dýra voru fyrst Önundur Þorkelsson goðorðsmaður á
Laugalandi og í Lönguhlíð (nú Skriðu) og síðan Þorgrímur Vigfússon alikarl,
eftir að Guðmundur hafði drepið Önund í Lönguhlíðarbrennu. Þorgrímur var giftur
Guðrúnu dóttur Önundar goða. Þau bjuggu fyrst á Möðruvöllum en voru síðast á
Laugalandi í Þelamörk. Þorgrímur hafði stuðning Innfirðinga, þ.e. þeirra bænda
sem bjuggu í Eyjafjarðardal, og það virðist hafa reynst Guðmundi dýra um megn
að yfirvinna andspyrnu þeirra. Þorgrímur hafði líka stuðning bænda sums staðar
í Hörgárdal og líklega einnig á Gálmaströnd og í Kræklingahlíð. Með honum í
forystu í síðasta hluta átakanna milli Guðmundar dýra og andstæðinga hans var
Þorsteinn Jónsson Loftssonar af ætt Oddaverja.
Ekki er víst að
þeir Önundur og Þorgrímur hafi haft sama markmið og Guðmundur dýri, að sameina
héraðið undir einni stjórn. Vera má að stuðningsmenn þeirra hafi að einhverju
marki haft önnur markmið, þannig að um pólitískan ágreining hafi verið að ræða,
ágreining um markmið og leiðir í héraðsstjórninni. Yfirleitt hefur verið gefið
í skyn í umfjöllun um Sturlungaöld að valdabarátta aldarinnar hafi verið
stefnulaus valdastreita milli höfðingja, en það er ekki víst. Athyglisvert er
að stuðningur við Önund og Þorgrím var mestur á svæðum þar sem líklegt er að
margir sjálfseignarbændur eða fjölskyldur sem áttu e.t.v. 1-5 jarðir eða svo
gætu hafa búið.
Hins vegar
blandaðist landspólitíkin beint inn í átökin í Eyjafirði við að Oddaverjar á
Rangárvöllum studdu annan aðilann, en Ásbirningar í Skagafirði hinn. Haukdælir
komu við sögu sem sáttasemjarar og einnig aðrar höfðingjaættir.
Skoðum aðeins
framferði þeirra Guðmundar dýra og Kolbeins Tumasonar í einum þætti átakanna um
Eyjafjörð. Veturinn eftir allraheilagramessu kom upp sá kvittur, sem átti
uppruna sinn suður og inn í Eyjafirði, að Þorgrímur alikarl, sem verið hafði í
skjóli Oddaverja á Rangávöllum um veturinn, væri kominn að sunnan með hundrað
manna (120 manna lið), leyndist í Gnúpufellsskógum og ætlaði að ráðast á
Guðmund.
Guðmundur dýri
sendi þegar í stað boð til Kolbeins Tumasonar og bað hann að koma með allt það
lið sem hann gæti úr Skagafirði. Sagan segir að á meðan Guðmundur beið komu
Kolbeins og liðsafla hans hafi hann farið á Laugaland og rænt þar og tekið það
bú sem þar var eftir og Þorgrímur átti. Einnig tók hann fé af þeim bændum sem
stutt höfðu Þorgrím í átökum um haustið árið áður.
Þegar Guðmundur
kom heim að Bakka að loknum ránum var Kolbeinn að koma með 50 manna lið vestan
úr Skagafirði. Síðan kom í ljós að kvitturinn um að Þorgrímur væri komin að
sunnan var ekki annað en kvittur, Þorgrímur var ekki kominn. Kolbeinn fór þó
ekki þegar í stað vestur yfir Öxnadalsheiði heldur dvöldu hann og menn hans á
Bakka um skeið. „Menn þeirra Guðmundar áttust illt við. Þeir deildu bæði um
tafl og konur og stálust frá og skildust við það að hvorugum líkaði vel.“,
segir sagan. Kolbeinn fór svo og menn hans um dalinn og „tóku af bóndum slíkt
er honum sýnist … “.
Þessi saga um
hættuna sem leyndist í Gnúpufellsskógum gefur tilefni til að minnast á atriði
sem sjaldan er rætt í sambandi við Sturlungaöld. Það er taugaveiklunin og
áfallastreituröskunin sem menn hljóta að hafa verið farnir að finna fyrir við
slíkar aðstæður. Guðmundur hafði lengi barist fyrir völdum í Eyjafirði og á
ýmsu hafði gengið. Margs konar ofbeldisverk og átök fléttuðust saman og mynduðu
þann heldur ófagra átakabálk sem Guðmundar saga dýra greinir frá. Óstaðfestur
kvittur dugði til að Guðmundur óskaði liðveislu Kolbeins og sýnir það vel þá
taugaveiklun og óöryggi sem menn bjuggu við. Fleiri slíkar sögur eru í
Sturlungu, þ.á m. í Guðmundar sögu dýra.
Slíkt gæti hafa
átt þátt í að Guðmundur ákvað að hætta tilraunum sínum til að ná völdum í
Eyjafirði.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli