Margir kannast við bókina Íslenskt þjóðlíf í þúsund ár, sem bókaútgáfan Örn og Örlygur sendi
frá sér fyrir allnokkru síðan. Þar birtist fjöldi ljósmynda og teikninga sem
danski fræðimaðurinn Daniel Bruun tók og gerði á ferðum sínum hér á landi
skömmu eftir aldamótin 1900. Færri vita líklega að danska þjóðminjasafnið
heiðraði það íslenska á 150 ára afmæli þess árið 2013 með því að skanna og
setja á netið allar teikningar og myndir sem Daniel Bruun skildi eftir sig úr
Íslandsferðunum. Það er gríðarlegur fjársjóður, því að myndirnar í Íslensku þjóðlífi eru aðeins brot af
þeim þúsundum mynda sem Bruun kom með frá Íslandi.
Vefslóðin er http://samlinger.natmus.dk/search?q=Island. Að
sjálfsögðu má slá inn leitarorð, eins og „Eyjafjarðarsýsla“ eða „Dalvík“ til að
skoða hvað er að finna á hverju svæði fyrir sig. Skönnunin var mikil vinna, en
unnt er að hlaða niður öllum myndum í miklum gæðum og aðgangur er algerlega
frjáls.
Það var Daniel Bruun fornleifafræðingur sem ásamt með Finni
Jónssyni prófessor og norrænufræðingi við Kaupmannahafnarháskóla varð fyrstur
til að rannsaka kuml á Dalvík. Í grein í danska tímaritinu Geografisk
Tidskrift, 20. bindi 1909-1910 sem aðgengileg er á netinu greina þeir Bruun og
Finnur frá rannsóknum sínum á Íslandi 1907-1909. Fyrst er sagt frá rannsóknum á
Gásum, þar sem þeir könnuðu búðarústir og teiknuðu upp kort af svæðinu. Einnig
grófu þeir í rústirnar og fundu leifar af eldstæðum. Þá er greint frá
rannsóknum þeirra á Hofstöðum í Mývatnssveit, en yfirskrift þess kafla er
„Udgravning af Gudehuset paa Hofstadir ved Myvatn.“ Þeir rannsökuðu hinn mikla
skála á Hofstöðum sem er stærsta hús sem fundist hefur frá víkingatíma á
Íslandi. Þá hafði ekkert heiðið hof fundist á Norðurlöndum, en slíkar byggingar
hafa fundist síðan.
Daniel Bruun var afkastamikill fornleifafræðingur, var
upphaflega í danska hernum og ferðaðist mikið á hans vegum. Mest af
fornleifarannsóknum Bruun var á Íslandi, í Færeyjum og á Grænlandi, en hann var
sá fyrsti sem kortlagði hinar umfangsmiklu rústir af byggðum norrænna manna
þar, og lagði þar með grundvöll að rannsóknum á þeirri byggð.
Á Dalvík fundu þeir mikinn heiðinn grafreit, sem er sá
stærsti sem fundist hefur á Íslandi. Þeir Daniel Bruun og Finnur Jónsson töldu
að grafreiturinn í Brimnesslandi hefði verið fjölskyldugrafreitur, upphaflega í
landi Upsa. Meðal þess sem þeir fundu var bátsgröf, en það var fyrsta bátsgröf
sem fundist hafði á Íslandi. Fram kemur að þrjár grafanna eða kumlanna sáust
vel sem lágir haugar á yfirborði.
Þeir lýsa staðsetningu kumlateigsins, þar sem sér út í mynni
Eyjafjarðar og í vestur heim til bæjanna Upsa og Brimness, en Upsir séu í um
1000 metra fjarlægð, og bak við bæinn gnæfi fjöllin. Brimnessáin renni um
láglendið milli bæjanna tveggja og nái til sjávar norðan við grafreitinn, en
þurr lág sé sunnan við grafirnar og nái til sjávar.
Líkin hafi verið lögð með fætur í norður, þannig að andlitin
vissu móti norðri. Grafreiturinn sé afar áhugaverður, jafnvel þótt
graftrargóssið sé mjög takmarkað að magni og verðmæti miðað við grafgóss úr
heiðnum gröfum sem fundist hafi í Skandinavíu. Þetta sé tilfellið í öllum
íslenskum kumlum sem fundist hafi og komi því ekki á óvart.
Þarna hafi verið grafnar alls 13 manneskjur, bæði karlar og
konur, og megi þekkja karlagrafirnar af vopnum sem grafin voru með þeim,
spjótum. Einnig séu þar blýlóð sem sýni að þessir menn hafi stundað kaupskap. Í
kvennagröfunum séu perlur úr gleri og rafi og málmspennur, einnig steingrýtur
eða steinpottar.
Þeir félagar tengja frásagnir Svarfdælu við vitnisburð
kumlanna, t.d. sé sagt frá bardaga í Láginni sunnan við kumlateiginn og vera má
að sumar grafanna séu orpnar yfir þá sem féllu í þeim bardaga. Einnig benda
þeir á að Karl rauði hafi verið grafinn í „skipi“ skv. sögunum, en hann hafi hlut
í Upsum. Hann hafi hins vegar beðið um að vera grafinn á Karlsá, annarri jörð í
eigu hans utar á Upsaströnd, því þaðan myndi hann geta fylgst betur með skipaferðum
um fjörðinn.
Þessar rannsóknir þeirra Daniel Bruun og Finns Jónssonar
vöktu fyrst athygli á Dalvík sem mikilvægum fundarstað fornleifa, en síðan
hefur fjöldi annarra kumla fundist á Dalvík og í Svarfaðardal. Á Dalvík er
langstærsta kumlasvæði landsins, með um 20-25 kuml. Eitt þeirra fundu þeir
Bruun og Finnur, en það týndist aftur. Það er kumlið sem þeir lýsa við
Lækjarbakka. Spennandi væri að leita það uppi.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli