Urðir hafa yfir
sér alveg sérstakan glans á 14. öld. Þá bjó þar lögmaðurinn, stundum
hirðstjórinn Þorsteinn Eyjólfsson, sem í nær hálfa öld frá 1356 var einn helsti
valdamaður landsins. Hann átti í átökum sem færðu hann hvað eftir annað í hættu
hérlendis og erlendis, en hann virðist alltaf hafa borið hærri hlut eða sloppið
óskaddaður úr deilunum.
Þorsteinn bjó á
Urðum að því er best er vitað. Hann átti líka Grund í Svarfaðardal, hluta úr
Hálsi í Svarfaðardal og sennilega Grýtubakka í Höfðahverfi, og að öllum
líkindum jarðir um Höfðahverfi, í Fjörðu, Fnjóskadal, Svalbarðsströnd og víðar.
Vitað er að hann átti jarðir í Kræklingahlíð. Urðakirkja á 14. öld átti tvær
jarðir og hlut í þeirri þriðju. Hún átti Skröflustaði og Hól fram, og hlut í
Auðnum.
Ekki er unnt að
fá heildarmynd af jarðeignum Þorsteins. Það er ekki einu sinni svo gott að til
sé yfirlit yfir eignir annarra höfðingja á 14. öld. Einu upplýsingarnar um
jarðasöfn eða jarðagóss frá þeirri öld eru frá kirkjustofnunum eins Munkaþverá,
Kirkjubæjarklaustri, Þykkvabæjarklaustri, Viðeyjarklaustri og Hólastól. Sé hins
vegar miðað við jarðeignir höfðingja af hans standi á 13. öld og svo þeirri
15., en frá báðum þeim öldum eru til skrár eða upplýsingar um eignir veraldlegra
höfðingja, gæti Þorsteinn mjög lauslega áætlað hafa átt 1000-2000 hundruð í
jörðum, jafnvirði 50-100 meðaljarða.
Sonarsonur
Þorsteins, Eyjólfur Arnfinnsson, átti að öllum líkindum um 1000 hundruð í
jarðeign á síðari hluta 15. aldar. Upplýsingar um eignir hans eru nokkuð góðar
og tæmandi úr fornbréfum. Hvergi kemur hins vegar fram bústærð á höfuðbólum
þeirra Urðamanna eins og Urðum eða Grýtubakka. Það sama gildir um bústærðina og
jarðeignir, slíkar upplýsingar eru aðeins til frá kirkjustofnunum, t.d. Völlum,
á 14. öld. Hins vegar eru til upplýsingar um bústærð á höfuðbólum höfðingja bæði
á 13. og 15. öld.
Á Völlum voru 25
kýr og 120 fjár árið 1394, og ellefu geldfjárkúgildi (e.t.v. rúmlega 100
sauðir). Vellir voru talsvert meira en venjulegur bóndabær á þessum tíma, þar
var rekinn prestaskóli og bærinn hefur fremur líkst smáþorpi en bóndabæ, e.t.v.
með allt að 50-70 íbúum. Sama gildir um Urðir. Á 15. öld voru allt að 50 kýr á
höfuðbólum stórhöfðingja og 200 ær. Slík höfuðból voru fjölmenn, og valdamenn
héldu á þessum tíma sveinalið, sem ef til vill hafa haldið til á höfuðbólunum,
eins konar setulið til að tryggja öryggi höfðingjanna.
Það má því geta
sér til að á Urðum hafi verið talsvert stórt bú, nokkrir tugir kúa og 100-150
ær. Þar hafi búið vinnufólk sem sinnt gat öllu þessu fé, sem og ýmsir
starfsmenn, fjölskyldur þeirra, sveinalið, prestar, og síðan sjálf
höfðingjafjölskyldan. Eins og Vellir hafa Urðir sennilega fremur líkst smáþorpi
en venjulegum bóndabæ. Þar var fjöldi fólks og mikið um að vera allt árið.
Gestakomur og umferð mikil bæði til og frá Eyjafirði um Heljardalsheiði, og
ekki síst gestakomur heim að Urðum, menn að sinna ýmsum erindum sem þeir áttu
við höfðingjann.
Urðir voru mjög líklega
aðalbækistöð sveinaliðs Urðamanna. Sveinalið voru eins konar einkaherir sem
hver höfðingi varð að hafa sér til fulltingis. Ekki var hættandi á annað. Skærur,
árásir og mannslög voru algeng á þessum tíma, sérstaklega meðal höfðingjastéttarinnar.
Það var algengt að menn létu vopnin tala á mannamótum og þingum, eða réðust
heim á höfuðból eða bændabýli og létu greipar sópa.
Urðir voru því
herstöð, og þar var mikil verðmæti að verja, tekjur af 50-100 jörðum sem
greiddar voru í vaðmáli, skreið og ýmiskonar öðrum varningi, auk skatttekna sem
hirðstjóri innheimti fyrir konung, á meðan Þorsteinn gegndi því embætti. Urðir
voru aðalstjórnstöð í stóru jarðagóssi, höfuðstöðvar stórfyrirtækis.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli