Um 1400 átti
Möðruvallaklaustur í Hörgárdal 15 jarðir eða svo í Svarfaðardal og var
sennilega stærsti einstaki jarðeigandinn á þessum slóðum. Möðruvellir urðu
síðan fyrir gríðarlegu áfalli í Svartadauða og náðu sér aldrei sem
kirkjustofnun en áttu alltaf slatta af jörðum í dalnum, sem svo urðu hluti af
Möðruvallaumboði eftir að konungsvaldið tók yfir klaustrið 1550 og lagði niður
klausturreksturinn. Hann samrýmdist ekki lúterskum grundvallarreglum.
Möðruvellir í
Hörgárdal eru sennilega ein af landnámsjörðum í Hörgárdal. Landamerki
jarðarinnar benda til þess. Möðruvellir eiga landræmu meðfram Hörgá niður með
ánni fyrir neðan margar nágrannajarðir sínar, alveg niður að Ósi. Það gætu
verið leifar af upphaflegri landareign Möðruvalla, sem hafi náð jafnvel norður
að Hvammi, sem er önnur landmikil og hátt metinn jörð á þessum slóðum. Um það
er erfitt að fullyrða.
Fátt er vitað um
Möðruvelli á tímabilinu 870-1150 eða svo en mikill áhugi beinist nú að þeim
vegna hinna umfangsmiklu klausturrannsókna sem eru í gangi á vegum Háskóla
Íslands og Þjóðminjasafns. Möðruvellir urðu staður og aðsetur sóknarkirkju á
12. öld, þ.e. kirkjustaður með stórri sókn sem náði líklega um verulegan hluta
Hvammshrepps. Annar kirkjustaður í Hvammshreppi var Arnarnes. Þar bjuggu
höfðingjar og t.d. settist Sighvatur Sturluson þar að þegar hann flutti fyrst í
Eyjafjörðinn 1215 og gerðist þar höfðingi.
Um 1290 eða svo
voru Möðruvellir ennþá staður, eins og kemur fram í Lárentíusar sögu Kálfssonar,
en árið 1295 var stofnað þar klaustur. Ekkert er vitað um staðinn Möðruvelli,
t.d. hverjar voru jarðeignir staðarins áður en klaustur var stofnað þar og
máldagi Möðruvalla er ekki í Auðunnarmáldögum. Fremur lítið hefur varðveist af
skjölum frá fyrstu tíð Möðruvalla, og t.d. er ekki vitað hvaða jarðir voru
gefnar til klaustursins í upphafi. Það er vitað í öðrum tilfellum, t.d. hvaða
jarðir nunnuklaustrið á Reynistað fékk þegar það var stofnað 1296, ári síðar en
Möðruvallaklaustur.
Fram kemur í
Lögmannsannál að hluti jarða klaustursins var tekinn undan því, m.a. jarðir sem
„Egill biskup og Einar prestur“ höfðu gefið því, ef til vill í stofngjöf. Sú
ráðstöfun tengdist deilum milli Hólastóls og Möðruvallaklausturs um og upp úr
1330. Hólabiskup hugðist þá flytja klaustrið heim að Hólum en munkarnir á
Möðruvöllum mótmæltu því og höfðu sitt fram. Klaustrið var áfram á Möðruvöllum.
Þetta er nokkuð áhugavert mál og hefði að öllum líkindum styrkt mjög staðinn á
Hólum hefði flutningurinn náð fram að ganga. En Eyfirðingar hefðu ekki verið
ánægðir með þá niðurstöðu.
Möðruvallaklaustur
óx mjög hratt að auði og jarðeignum og átti að öllum líkindum á milli 70 og 80
jarðir um 1400, flestar í næsta nágrenni í Hörgárdal og á Gálmaströnd, en
einnig talsverðan fjölda í Svarfaðardal eins og áður getur og miklu víðar. Þá
voru aðeins um 100 ár liðin frá stofnun klaustursins, og eignir þess voru t.d.
mun meiri en eignir Munkaþverárklausturs, sem þó var mun eldra, stofnað á 12.
öld. Hins vegar lauk þessari gullöld Möðruvalla skyndilega í upphafi 15. aldar
þegar Svartidauði hjó sitt mikla högg. Um 1447 átti klaustrið ennþá milli 70 og
80 jarðir, en stór hluti þeirra var í eyði.
Eftir 1447
byggðust aldrei fleiri en rúmlega 50 jarðir eða svo í eigu klaustursins og margar
jarðir gengu undan því, t.d. í Svarfaðardal. Margar eyðijarðir klausturins byggðust
heldur aldrei aftur, eins og Oddsstaðir sunnan við Öxnhól í Hörgárdal, þar sem dr.
Ramona Harrison fornleifafræðingur hefur gert fornleifarannsókn. Oddsstaðir
höfðu verið í byggð allt frá 10. öld og var engin kotjörð.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli