Það getur verið forvitnilegt að taka rútuna frá
Laugarvatni og í bæinn. Á leiðinni er leiðsögn á ensku fyrir þá sem það tungumál
skilja, með ýmiskonar fróðleik. Þegar á Þingvöll er komið fá rútuferðalangar að
vita, áður en komið er við í ferðamannamiðstöðinni við þjóðveginn og færi gefst
á að kaupa pylsur og ís, að hér sé elsta þjóðþing heimsins sem enn starfi.
Hér hafi landnemar frá Noregi stofnað þjóðfélag á 10. öld
og það hafi verið mjög lýðræðislegt. Hver maður hafi getað komið á Þingvöll á
sumrin á meðan þingið stóð og fengið að tala. Allir. Samfélagið hafi því verið
algerlega laust við stigveldi eða híerarkí. Enginn hafi verið öðrum æðri og
allir hafi litið svo á að það væri algerlega eðlilegt. Þannig hafi þetta verið í
nærri 400 ár, þá hafi staðið samfélag sem hafi verið og sé enn fyrirmyndarsamfélag.
Í Noregi hafi verið annað uppi á teningnum, fá rútufarþegar
að vita. Þar hafi þegar um árið 1000 tekið völdin konungur og ráðið yfir öllu
landinu eftir það. Hann hafi verið æðstur allra í virðingarstiganum, aðrir svo
skipað sér niður eftir virðinarstiganum og ekkert þing með jafnréttishugsjón að
leiðarljósi hafi þá væntanlega verið aðgengilegt almenningi. Í Noregi hafi því verið
híerarískt þjóðfélag, alger andstæða hins íslenska.
Þetta er útlistað nokkuð ítarlega og með ýmiskonar fræðilegum
vendingum, án þess að þess sé getið hver sé höfundur þessa fróðleiks eða hvaðan
hann sé kominn, en í sjálfu sér alls ekki illa fram sett og ágætt á að hlýða. Þetta
getur maður svo verið að hugsa um á meðan rútan stoppar við sjoppuna, á meðan
maður fær sér ísinn eða pylsuna, eða hvoru tveggja.
Þetta hlýtur að teljast einhvers konar opinber söguskoðun,
fyrst rútufarþegar fá að heyra þetta á ensku á sjálfum Þingvöllum. Að minnsta
kosti er hún nægilega almennt viðurkennd til að fyrirtækið sem starfrækir rútuna
hefur ákveðið að spila upptökuna með þessari frásögn í hverri ferð.
Það sem meira er, þessi fróðleikur er bara býsna nærri þeirri
mynd sem ýmsir fræðimenn gefa af muninum á íslenska og norska stjórnkerfinu á þeim
tíma sem um er að ræða, tímabilið frá stofnun Alþingis og fram að því að Ísland
gekk í Noregsveldi. Ekki fer þó hjá því að ýmsar spurningar vakni. Hvernig stóð
á því að á Íslandi var jafnréttissinnað lýðræðissamfélag á meðan konungsvald með
skýru stigveldi var í Noregi? Höfðu jafnréttissinnaðir lýðræðissinnar orðið
undir í valdabaráttu í Noregi og flúið þaðan til að stofna lýðræðisríki á Íslandi?
Á meðan einhvers konar yfirstéttarruddar með aðalshugmyndafræði sátu eftir með
völdin í Noregi umhverfis konung og hirð hans?
Ari fróði segir í Íslendingabók, 1. kafla: „Ísland byggðist fyrst ór Norvegi á dögum
Haralds ins hárfagra, Hálfdanarsonar ins svarta … átta hundruð ok sjau tigum
vetra eftir burð Krists … Þá váru hér menn kristnir, þeir er Norðmenn kalla
Papa, en þeir fóru síðan á braut, af því at þeir vildu eigi vera hér við heiðna
menn, ok létu eftir bækr írskar ok bjöllur ok bagla. Af því mátti skilja, at þeir
váru menn írskir. En þá varð för manna mikil mjök út hingat ór Norvegi, til þess
unz konungrinn Haraldr bannaði, af því at honum þótti landauðn nema.“
Síðan
segir um upphaf lagasetningar og stofnun Alþingis í 2. og 3. kafla: „En þá er Ísland
var víða byggt orðit, þá hafði maðr austrænn fyrst lög út hingat ór Norvegi, sá
er Úlfljótr hét, … ok váru þá Úlfljótslög kölluð, … en þau váru flest sett at því,
sem þá váru Gulaþingslög eða ráð Þorleifs ins spaka Hörða-Kárasonar váru til,
hvar við skyldi auka eða af nema eða annan veg setja. … Alþingi var sett at ráði
Úlfljóts ok allra landsmanna, þar er nú er …“
Ari
fróði lýsti því einmitt eins og frægt er að hafa skyldi það er sannara reynist,
í formála Íslendingabókar, eða nánar tiltekið: „En hvatki er missagt er í fræðum
þessum, þá er skylt at hafa þat heldr, er sannara reynist.“
Mér
finnst að minnsta kosti að það megi taka fram í textanum í rútuferðinni frá
Laugarvatni um Þingvelli og til Reykjavíkur að Ari fróði segi í Íslendingabók að
lagatextinn sem menn studdust við þegar Úlfljótslög voru samin hafi verið alnorskur
og á engan hátt byltingarkenndur. Gulaþingslög eru varðveitt og á hin varðveitta
útgáfa sitthvað sameiginlegt með Grágás, eins og hún er varðveitt. Gulaþingslög
eða öðru nafni ráð Þorleifs spaka voru sett af Hákoni konungi Aðalsteinsfóstra,
samkvæmt því sem segir í Heimskringlu, en Hákon var sonur Haralds hárfagra og lést
um 961. Upphaf íslenskra laga er því nátengt norska konungsvaldinu, samkvæmt þessum
12. og 13. aldar frásögnum, Íslendingabók og Heimskringlu.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli