Steinunn
Kristjánsdóttir fornleifafræðingur hélt áhugavert erindi í erindaröð
Sagnfræðingafélags Íslands, sem meðal annars fjallaði um áhrif kristni á
hugmyndir um einkalíf, t.d. á sviði kynlífs. Kynlíf hafi stundum farið fram
fyrir opnum tjöldum í heiðnum sið, en með kristninni hafi komið fram krafa um
aukið einkalíf hjóna. Hún tengdi þetta við þróun húsagerðar, breytt viðhorf á
þessu sviði hefðu átt þátt í því hvernig húsaskipan þróaðist, og íveruhús þróuðust
úr víkingaaldarskálum, með í meginatriðum einu rými þar sem flest störf,
samvera og samlíf fór fram, í gangabæi, þar sem tilveran var meira hólfuð í
sundur.
Í fyrirlestrinum
bendir Steinunn á að höfðingjar hafi lengi þverskallast við að taka upp kristilegt
líferni, og fengu ýmis konar undanþágur, leyfi og bréf hjá kirkjunni upp á
undantekningarnar. Það var öflugt vopn í höndum kirkjunnar að gera kröfu um
siðvendni á þessu sviði. Þekkt eru ummæli Þorláks Skálholtsbiskups
Þórhallssonar um búfjárlifnað höfðingja, en Ragnheiður systir hans var einmitt
ein af frillum Jóns Loftssonar, sem var mestur höfðingja hér á landi á seinni
hluta 12. aldar. Jón var af konungaættum, móðir hans Þóra var óskilgetin dóttir
Magnúsar berfætts Noregskonungs (hann var konungur 1093-1103). Eitt barna
þeirra Ragnheiðar og Jóns var Páll, sem síðar varð Skálholtsbiskup. Jón þessi
bjó í Odda á Rangárvöllum. Sonur Jóns, Sæmundur í Odda hélt líka frillur. Þær
bjuggu sín á hverju höfuðbóli á valdsvæði Oddaverja í Rangárþingi, og stóðu þar
fyrir búi.
Ýmsar sögur eru í
Sturlungu um vinfengi höfðingja við konur. T.d. átti Sighvatur Sturluson,
bróðir Snorra rithöfundar, í vinfengi við Helgu nokkra Gyðudóttur á Brjánslæk á
Barðaströnd, og útvegaði henni kvikfé, því hún átti nóg lönd, en vantaði fé til
að nýta þau. Helga var semsagt eignakona, höfðingskona. Mjög líklegt er að það
hafi styrkt vináttuna.
Guðmundur dýri
goði á Bakka í Öxnadal átti eiginkonu, segir í Guðmundar sögu dýra. Segir
frá því að „sá skaplöstur sótti Guðmund að hann elskaði konur fleiri en þá er
hann átti. Hann átti Arndísi dóttur Páls prests Sölvasonar úr Reykjaholti.“ Páll
þessi Sölvason hafði meðal annars staðið í deilum við Hvamm-Sturlu, ættföður
Sturlunga og leitað liðsinnis áðurnefnds Jóns Loftssonar. Jón þvingaði Sturlu
til sátta við Pál en bauð í staðinn að fóstra Snorra, sem ólst því upp í Odda
til 19 ára aldurs.
Í Guðmundar sögu dýra segir:
Guðmundur átti fjölda þingmanna
út um Svarfaðardal og náfrændur og fór þannig að heimboði haust og vor. Og eitt
vor var það þar að heimboði að honum bar fyrir augu konu þá, er honum leist
bæði væn og oflátleg er Þorgerður hét og var Ásbjarnardóttir ... Guðmundur
tekur hana og hefir við sér og setur hana niður í Myrkárdal.
Arndís var auðvitað engin hver sem er og þar að auki
prestsdóttir þannig að þetta hefur ekki þótt mjög viðeigandi hegðun af hálfu
Guðmundar.
Frilluhlutverkið var á margan hátt vel skilgreint hlutverk, tengdi
meðal annars saman fjölskyldur og gaf frillunum stekari stöðu en ella, samkvæmt
því sem Auður Magnúsdóttir segir í grein sinni um kvennamál Oddaverja í greinasafninu
Kvennaslóðir. Vera má að Þorgerður hafi gegnt svipuðu hlutverki í Myrkárdal og
frillur Sæmundar í Odda, verið eins konar framkvæmdastjóri fyrir búinu í
Myrkárdal og ef til vill jörðum sem undir Guðmund heyrðu framan til í Hörgárdal.
Guðmundur bjó jú á Bakka í Öxnadal og hefur kannski ekki alltaf auðvelt með að
sinna málum í Hörgárdal. Þá gat verið hentugt að hafa röggsama frillu við
stjórnvölinn. Ekki er sagt frá því hvernig Arndísi líkaði þetta. Búast má við
að Þorgerður þessi hafi verið af vönduðum svarfdælskum ættum, ef til vill tengd
helstu valdaætt í Svarfaðardal á þessum tíma, Fornungum, og að þetta hafi
styrkt tengsl Guðmundar við stuðningsmenn sína þar.
Ætlast var til þess af höfðingjum á 12. öld að þeir væru
umsvifamiklir í kvennamálum, en viðhorf á því sviði hafa verið að breytast
þegar Guðmundar saga dýra var skrifuð. Hún er gæti hafa verið skrifuð af manni
sem var kunnugur kenningum kirkjunnar um helgi hjónabandsins og studdi þær.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli