Verkefnið heitir Völd, auður og pest í tveimur dölum: Svarfaðardalur, Hörgárdalur og nágrenni um 870/1500. Verkefnisstjórar eru Árni Daníel Júlíusson, Hugvísindasviði, Háskóla Íslands og Ramona Harrison, Háskólanum í Bergen, Noregi. Verkefnið hefur verið í gangi í einu eða öðru formi í nokkur ár og er talað um það sem „Tvídælu“ eða „Two Valleys“ á ensku.
Markmið verkefnisins er að svara spurningum um þróun stéttaskiptingar í tveimur dölum norðanlands, Svarfaðardal og Hörgárdal á tímabilinu 870 - 1500. Þetta er meginvandamál í íslenskri sagnfræði sem hefur aldrei fengið nægilega athygli. Ýmislegt bendir til þess að hópur sjálfseignarbænda hafi komið sér fyrir í dölunum fyrst á tímabilinu, um 870-1100. Það er hins vegar ljóst að þegar ritheimildir koma til, rétt fyrir 1200, var orðin til mikil og skýr stéttaskipting í Svarfaðardal og Hörgárdal. Hvernig og af hverju gerðist þetta? Tilgátan um að til hafi verið samfélag sjálfseignarbænda verður prófuð með rannsóknum í Fram-Svarfaðardal, þar sem vísbendingar um samfélag frjálsra bænda skortir en vísbendingar eru annars um byggð á tímabilinu 870-1100. Skortur á rituðum heimildum fyrir þetta tímabil gerir að verkum að fræðilegum vandamálum sem í eðli sínu eru félagssagnfræðileg verður aðeins svarað með fornleifafræðilegum og vistfræðilegum rannsóknum. Gögn úr rituðum heimildum hafa leitt til að tvær spurningar frá tímabilinu 1100-1500 verða lagðar fram og svarað með rannsóknum á fornleifum og vistkerfi. Sú fyrri er hvort til hafi orðið ný undirstétt hjáleigu- eða hjábýlafólks á tímabilinu 1100-1400, og sú síðari er um afleiðingar svartadauða 1402- 1404 á félagskerfið, þar sem ritaðar heimildir virðast gefa til kynna að það samfélag sem fyrir var hafi nánast þurrkast út og byrjað hafi verið upp á nýtt. Hvernig endurspeglast slíkur atburður í fornleifum og vistkerfi?
